Lymfoedeem

Waardoor ontstaat chronische lymfoedeem?
Lymfestelsel
Ontstaanswijze lymfoedeem

Waardoor ontstaat oedeem te weten chronische lymfoedeem?

Omdat lymfoedeem een chronische aandoening is, zal er ook langdurig een behandeling moeten plaatsvinden. Als de behandeling geslaagd is moet deze altijd worden afgesloten met een therapeutische elastische kous (TEK). Deze is bedoeld om het verkregen effect te behouden en de lymfafvloed te blijven stimuleren.

Lymfoedeem kan ontstaan als er lymfeklieren verwijderd of beschadigd zijn, bijvoorbeeld bij de behandeling van kanker. Er zit dan een abnormale ophoping van vocht en eiwitten in de armen of benen. Daarnaast kan door een onderliggende afwijking aan de aders, de ophoping van vocht in de ledematen verder toenemen. Maar dit kan ook op andere plekken in het lichaam ontstaan, zoals de schaamstreek of de buik en dat is veel lastiger te behandelen. Dit kan een groot effect hebben op de kwaliteit van leven. Daarom is de afdeling plastische chirurgie van het Maastricht UMC+, als tweede van Nederland, gestart met een multidisciplinaire lymfoedeem poli.

Patiënten komen hiervoor in aanmerking als er sprake is van lymfoedeem in beide armen of benen, wanneer er sprake is van lymfoedeem in de schaamstreek, de genitaliën of het scrotum, of wanneer de standaard behandeling niet het gewenste effect heeft. Patiënten kunnen verwezen worden naar het multidisciplinaire team dat bestaat uit een plastisch chirurg gespecialiseerd in lymfoedeem, een dermatoloog, een vaatchirurg (gespecialiseerd in veneuze aandoeningen), een physician assistant van de vaatchirurgie, een oedeemtherapeut, een uroloog en een arts-onderzoeker. Tijdens dit polibezoek bestaat de mogelijkheid om verschillende onderzoeken te krijgen zoals een echo duplex en een lymfografie, waarna de resultaten meteen besproken worden met de patiënt.

Verwijzen kan per mail: poli.plastischechirurgie@mumc.nl.

Meer weten? Kijk op de website: https://plastischechirurgie.mumc.nl/behandelingen/lymfoedeem-chirurgie/multidisciplinaire-lymfoedeem-poli.

Om het ontstaan van lymfoedeem te kunnen uitleggen is wat voorkennis van de het lymfesysteem in het lichaam nodig

Lymfestelsel

Het lymfatische systeem bestaat uit lymfevaten, lymfeklieren en lymfeweefsel. Lymfe is een kleurloze vloeistof waarmee lichaamsweefsels afvalstoffen afvoeren. De vloeistof komt uit het lymfeweefsel, dat op verschillende plaatsen van het lichaam te vinden is, en wordt afgevoerd via de lymfevaten. De lymfe neemt de afvalstoffen uit het lichaam op en transporteert deze naar een lymfeklier. De lymfekanalen vervoeren de lymfe uiteindelijk naar de bloedvaten. Voordat de lymfe in het bloed komt passeert de vloeistof tenminste één lymfeklier, waar de lymfe wordt gezuiverd.

In de lymfeklieren worden ziekteverwekkers – bacteriën en virussen – onschadelijk gemaakt. Verder worden in de lymfeklieren afvalstoffen uit de lymfe gehaald. Lymfeklieren bevinden zich op verschillende plaatsen in het lichaam, onder andere in de hals, in de oksels, langs de luchtpijp, bij de longen, bij de darmen, achter de buikholte, in de bekkenstreek en in de liezen.

Lymfeweefsel bevindt zich niet alleen in de lymfeklieren, maar ook in andere organen zoals in de keelholte, de luchtwegen, de milt en in de darmwand. Lymfeweefsel bevat bepaalde witte bloedcellen, de lymfocyten. De lymfocyten worden aangemaakt in het beenmerg en circuleren in de lymfe en in het bloed. Ze spelen een belangrijke rol bij de bestrijding van ziekteverwekkers en in de productie van afweerstoffen.

Ontstaanswijze van oedeem, chronisch lymfoedeem

Chronisch lymfoedeem is een aandoening waarbij zich onderhuids vocht en eiwitten opstapelen door een gebrekkige afvoer van lymfevocht door het lymfstelsel. De afvoer van het weefselvocht is vertraagd. het kan ook ontstaan doordat bij een operatie lymfklieren en lymfbanen worden beschadigd; maar het kan ook aangeboren zijn waardoor het zelfs bij kinderen voorkomt. Zie via het tabje ‘folders’ de pdf “Progressief Lymfoedeem van de benen bij kinderen en adolescenten”

Hoe ontstaat lymfvocht?

Bloed wordt vanuit het hart gepompt naar de weefsels en vandaar via de aders weer teruggebracht naar het hart (= de bloedcirculatie). Van het vocht dat in de weefsels komt, zal ongeveer 10% achterblijven. Dit moet door het lymfsysteem worden afgevoerd naar de lymfklieren en zo weer in de bloedbaan terugkomen (= de lymfcirculatie). De lymfcirculatie begint ‘blind’ in de weefsels en kent geen pomp zoals het hart voor de bloedcirculatie. Het lymfsysteem moet door een eigen pompsysteem en druk van buitenaf tot een goede afvloed komen. Deze beide circulaties vormen een evenwicht. Ongeveer 80 % van het lymfsysteem ligt in het gebied van 5 tot 10 centimeter onder de huid. Het evenwicht tussen vochtproductie en vochtafvloer uit de weefsels kan op drie manieren verstoord worden:

1. Er wordt teveel lymfvocht aangemaakt in de weefsels door bijvoorbeeld een ontsteking of een ongeval. De lymfbanen kunnen daardoor het vele vocht zo snel niet afvoeren. We spreken dan van oedeem (vocht).
2. De lymfbanen zijn te weinig aangelegd of werken niet goed; dit kan gebeuren bij bijvoorbeeld aangeboren lymfoedemen waardoor in principe de normale hoeveelheid weefselvocht al teveel is om afgevoerd te worden. We spreken dan van primair lymfoedeem.
3. Door een operatie, bestraling, ongeval en dergelijke kan een voorheen gezond lymfesysteem beschadigd raken, waardoor het niet meer goed werkt. We spreken dan van secundair lymfoedeem.

Lymfoedeem is veelal gerelateerd aan oncologische aandoeningen en/of de behandelingen hiervan zoals bij chirurgische ingrepen en bestralingen.

Hoe ontdekt men chronisch lymfoedeem?

De afvoer van de lymfe vanuit armen en benen gebeurt via de lymfklieren in de oksels en de liezen. Zijn deze klieren verwijderd of door bestraling beschadigd, dan verloopt de afvoer minder goed er kan zich vocht in arm of been ophopen. Deze aanwezige zwelling kan zichtbaar worden doordat een putje in de huid gedrukt kan worden. In princiepe kan zwelling overal optreden, maar deze wordt het meest gezien aan de benen (vaak bij aangeboren lymfoedeem en na gynaecologische- en urologische kankerbehandeling) en de armen (vaak bij patiënten behandeld voor borstkanker). lymfoedeem kan echter ook op andere plaatsen optreden zoals in het gelaat, de romp en zelfs in de buik.

Om tot een goede behandeling van lymfoedeem te komen is vroegtijdige herkenning belangrijk. In eerste instantie is het oedeem verplaatsbaar, wat wil zeggen dat het vocht weggedrukt kan worden uit het betreffende gebied. Bij langer bestaand oedeem verandert het oedeem in een soort gelei. In de volgende fase gaat de gelei over in bindweefsel. Dit weefsel is niet meer verplaatsbaar. Bij behandeling van het oedeem in dit stadium zal de omvang van arm of been snel verminderen, het weefsel zachter worden en een betere conditie krijgen. Hierdoor zullen klachten verminderen. Afhankelijk van de duur, de uitgebreidheid en de mate van voorafgaande infecties (erysipelas=wondroos/belroos) en fibrose, kan het oedeem zacht en indrukbaar zijn of hard en niet indrukbaar (bij fibrose).

Als lymfoedeem op tijd wordt herkend, zijn er de beste vooruitzichten op een behandeling. Deze ‘vroegdiagnostiek’ wordt onder andere verkregen door zorgvuldige meting van het volume van de armen en de benen bij bijvoorbeeld mensen met risico op lymfoedeem.

Wanneer wordt een lymfescanning gedaan?

Lymfo-scintigrafie is een methode om de lymfevaten zichtbaar te maken en onderbrekingen in de lymfevaten op te sporen. Na een onderhuids prikje met een beetje radioactieve stof in arm of been kan de stof die door het lymfestelsel verplaatst wordt opgespoord worden met een scanner. Hiermee kunnen primaire en secundaire lymfafvloedstoornissen in beeld gebracht worden.

Er bestaan vele soorten en mate kousen. Bij lymfoedeem zal bijna altijd gekozen worden voor een soort ‘naadkous’ (= een op maat gemaakte kous). Wetenschappelijk onderzoek en (inter)nationale richtlijnen geven hier duidelijke instructies over (Hulpmiddelen Kompas therapeutische elastische kousen 2002). Een langdurige nacontrole, begeleiding en follow-up is van belang voor mensen met lymfoedeem.

www.huidziekten.nl is een website met informatie over huidziekten waaronder het lymfoedeem. De site kan meer medische achtergrond geven over de huidaandoening.

Referenties

1. Richtlijn Lymfoedeem. CBO 2014 (PDF bestand)
2. Lymfoedeem. In Neumann et al. Leerboek Flebologie, 2003, hoofdstuk 22.

Zie ook www.lymfoedeem.nl Het Nederlands Lymfoedeem Netwerk, is de landelijke organisatie voor patiënten, naasten, medici en paramedici en alle andere geïnteresseerden.